Krajem 2015. godine usvojene su značajne izmene i dopune Zakona o budžetskom sistemu od kojih je posebno važna izmena kojom se predviđa da javna preduzeća, fondovi i direkcije gube status indirektnih korisnika budžeta. Grad Valjevo moraće vrlo brzo da donese odluku o budućem statusu gradske Direkcije za izgradnju.
Istorijski gledano, direkcije kao javna preduzeća proistekle su iz nekadašnjih fondova za građevinsko zemljište i puteve. Zakon o javnim preduzećima („Sl glasnik RS“ broj 15/2016) u članu 3. daje pojam javnog preduzeća i isto definiše kao preduzeće koje obavlja delatnost od opšteg interesa, a koje osniva Republika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave. Član 4. Zakona navodi ciljeve osnivanja javnog preduzeća, a to su:
– obezbeđivanje trajnog obavljanja delatnosti od opšteg interesa i redovnog zadovoljenja potreba korisnika proizvoda i usluga;
– razvoj i unapređivanje obavljanja delatnosti od opšteg interesa;
– obezbeđivanje tehničko-tehnološkog i ekonomskog jedinstva sistema i usklađenosti njegovog razvoja;
– sticanje dobiti;
– ostvarivanja drugog zakonom određenog interesa.
Očigledno je da naziv „Javno preduzeće Direkcija za izgradnju grada/opštine“, nije u saglasnosti sa zakonskim propisima i da bi JLS u procesu usaglašavanja statusa direkcija za odredbama Zakona o budžetskom sistemu o tome morale da vode računa ukoliko se odluče za opciju da sadašnje Direkcije nastave da egzistiraju, ali bez statusa indirektnog budžetskog korisnika.
SKGO dostavila je Valjevu tri predloga za rešavanje statusa Direkcije , ali I objašnjenja u kojima navodi razlike izmedju javnog preduzeća I direkcija.
Prvi predlog na koji način Direkcija može biti uredjena je reorganizacija direkcije-Po ovom modelu zaposlene u Direkciji I brojne poslove direkcije preuzela bi ostala javna preduzeća primera radi Vidrak bi mogao dobiti zelenilo ili neke poslove lokalna samouprava . Broj zaposlenih u tom slučaju u jedinicama lokalne samouprave morao bi se uklopiti u dozvoljeni broj zaposlenih . Najveći deo poslova mogao bi biti podeljen izmedju javnih preduzeća I lokalne samouprave izuzev poslova koji se odnose na upravljača javnog puta i poslove urbanističkog planiranja.
SKGO to objašnjava na sledeći način: Kada je reč o upravljaču javnog puta, Zakon o javnim putevima definiše „upravljača javnog puta“ kao javno preduzeće, privredno društvo, odnosno drugo pravno lice ili preduzetnika koji su registrovani za obavljanje delatnosti upravljanja javnim putevima. Iz citiranog člana Zakona proizilazi da upravljač javnog puta ne može biti gradska/opštinska uprava, te je u slučaju izbora opcije likvidacije odnosno statusne promene potrebno ove poslove preneti drugom JKP (koje bi moralo biti i registrovano za obavljanje ove delatnosti) ili poveriti poslove putem javne nabavke ovlašćenim pravnim licima u skladu sa JPP.
Dakle grad ne može biti upravljač , ali bi po zakonu upravljač moglo biti preduzeće koje dobije na tenderu posao izgradnje puta ili ulice. Tada bi na teret tog upravljača padale sve odgovornosti , odnosno dodatne sanacije I radovi.
Zakonom o planiranju i izgradnji utvrđeno je pravo skupštine JLS da donosi prostorni i urbanističke planove za svoje područje. Budući da je donošenje ovih planova Ustavom i zakonom utvrđeno kao pravo i obaveza JLS, a da je izrada planskih akata stručan i složen posao koji ne mogu obavljati organi JLS, ovaj zakon je predvideo da planske akte pod uslovima utvrđenim ovim zakonom, može da izrađuje javno preduzeće, odnosno druga organizacija koju osnuje JLS za obavljanje poslova prostornog i urbanističkog planiranja, kao i privredna društva, odnosno druga pravna lica koja su upisana u odgovarajući registar.
Ukoliko bi grad prihvatio ovaj model u Direkciji u Valjevu ostali bi arhitekte I planeri.
Drugi model promene je statusna promena direkcije koja znači prestanak postajanja direkcije kao pravnog lica, čime se pitanje njenog statusa kao indirektnog budžetskog korisnika više ne postavlja. Statusnom promenom bi se omogućila veća finansijska stabilnost javnog sektora u JLS, jer je pretpostavka da bi preduzeće koje bi bilo pravni sledbenik posle statusne promene obavljalo osnovnu delatnost koja je profitabilna. Takođe, prednost opcije statusne promene (spajanja ili pripajanja) jeste i u činjenici da društvo(ili više njih) koje prestaje da postoji ne ulazi u postupak likvidacije. Problem koji bi se pojavio je evidentan višak zaposlenih koji bi se pojavio i pored prelaska dela zaposlenih u gradsku/opštinsku upravu, kao i obezbeđivanje izvršenja finansijskih obaveza.
Likvidacijaima slične posledice kao i statusne promene, osnovna je prestanak postojanja direkcije kao pravnog lica. Likvidacija zahteva da određene predradnje pre njenog sprovođenja budu dobro isplanirane i zakonito odrađene (rešavanje položaja zaposlenih i njihov prelazak u opštinsku upravu ili u druge organizacione oblike, kako se ne bi desilo da zbog nepoštovanja zakonske procedure ostanu bez posla). Potencijalni nedostatak likvidacije jeste samo trajanje postupka likvidacije koji može trajati i više godina, posebno u slučaju kada JLS nije likvidna i ne može da isplati sve poverioce direkcije. Sa druge strane, prednost ove opcije se ogleda i u činjenici da privredno društvo odnosno JP koje je u likvidaciji nije u obavezi isplate otpremnina svojim zaposlenima
Sve u svemu osnivanje javnog preduzeća koštalo bi grad više nego što bi koštala druga rešenja jer Direkcija u Valjevu nema nijednu mašinu I jedino čime raspolaže jesu automobili I računari . Direkcija nema ni objekte u svom vlasništvu koji bi mogli biti prodati kako bi se izvršila nabavka opreme. Najvažnije Direkcija nema ni tu vrstu kadrova. Direkcija je u Valjevu uglavnom preduzeće preko kojeg se obavljaju javne nabvke za investitora u ovom slučaju grad .
Dakle, ako je javno preduzeće osnovano da obavlja delatnost javnog osvetljenja, ono po Zakonu, mora imati kadrovsku i tehničku opremljenost da samostalno obavlja tu delatnost, a javna nabavka bi se sprovodila za, na primer, nabavku samih sijalica. Direkcija nema opremu niti sve potrebne kadrove ukoliko bi se odlučili da recimo elektro sistemi budu delatnost ovog preduzeća.
Realan problem svakakko jeste što je I valjevska Direkcija kao I druge u Srbiji specifična po još jednom detalju . zarade zaposlenih su daleko veće od ostalih zaposlenih u javnom sektoru ili jedinici lokalne samouprave . Upravo ova činjenica jedna je od vrlo bitnih za same zaposlene koji bi recimo prešli da rade u Upravi . Njihova zarada u zavisnosti od radnog mesta mogla bi biti I do 20 000 dinara niža. Ne treba zaboraviti da gradska Uprava I nema sistematizovana pojedina radna mesta koja postoje u Direkciji .
Za sada o ovom slučaju niko ne govori , bar ne javno, a mogu se čuti najrazličitija obaveštenja I priče sa hodnika same direkcije. Jedna od tih priča je da će pravna služba Direkcije zatražiti odlaganje sprovodjenja zakona za još godinu dana. Možda zato što nisu pročitali deo preporuka SKGO gde se navodi :
“SKGO je još prilikom usvajanja zakona zagovarala promenu roka za sprovođenje pomenute odredbe, te uspela da se putem amandmana prvobitni rok koji je bio planiran za 1. jun 2016. godine, pomeri za 1. decembar 2016. godine. Produženjem roka značajno je otvoren prostor da se jedinice lokalne samouprave pripreme za predstojeće reformske procese u oblasti finansija, ali i da imaju dovoljno vremena da odaberu organizaciona rešenja koja će najviše odgovarati njihovim potrebama”.
Rok je dakle, već pomeren.
S.V.