Danas je Dan grada Valjeva, a tim povodom danas će biti upriličena Svečana akademija u Centru za kulturu dok će u 20h biti održan besplatan koncert za sve poštovaoce rada Valjevca Mikija Jevremovića.
Prvobitni datum 15. septembar koji je svojevremeno 2004. godine promenio tadašnji DOS, proslavljao se gotovo pedeset godina kao Dan Valjeva. Tim datumom obeležavan je dan kada je Valjevo oslobodjeno u drugom svetskom ratu. Kao novi datum DOS je ozvaničio 20. mart kao dan kada je Valjevo oslobodjeno u Prvom srpskom ustanku. Te 2004. godine razmatran je još jedan datum, a to je 31. oktobar dan kada je Valjevo oslobodjeno u prvom svetskom ratu.
Ne tako davno , 2013. godine nakon održane javne rasprave u gradu , doneta je odluka da se vrati datum 15. septembar , ali do potpune realizacije ovbvog predloga i odluke nikada nije došlo jer se donošenje konačne odluke prolongiralo za neka druga vremena pa je 20. mart i dalje Dan grada Valjeva.
O datumu i Danu grada
Dan oslobođenje Valjeva u Prvom Srpskom ustanku 1804. – dan slobode, ali i dan početka novog kontinuiranog razvoja Valjeva, njegove modernizacije i uključivanja u savremeno društvo; simbol svih drugih oslobađanja i datum bez ideološke i političke hipoteke.
U zoru 20. marta 1804. godine srpske ustaničke jedinice Valjevske nahije su, posle višednevne opsade, ušle u Valjevo koje su Tuci prethodne noći napustili. Posle nekoliko vekova pod turskom vlašću počeo je novi proces razvoja hrišćanske, srpske i evropske varoši.
Kao što Sretenje, dan kada je počeo Prvi srpski ustanak (kao početna faza dugotrajnijeg istorijskog procesa Srpske revolucije), predstavlja Dan državnosti Srbije, kojim se simbolički proslavlja početak stvaranja savremene slobodne Srbije, iznikle posle viševekovne turske prevlasti, tako i 20. mart, kada je Valjevo oslobođeno u Prvom srpskom ustanku, predstavlja početak razvoja novovekovnog, savremenog Valjeva.
Valjevo, i ako nastalo kao srednjevekovni srpski trg, svoj moderan razvoj počinje upravo od 20. marta 1804. godine. Sa istorijske distance od preko dva veka neosporno je da početak razvoja novog grada nosi dodatni značaj, daleko veći od samog čina oslobođenja, jer je toga dana otpočela treća faza u razvoju Valjeva i ona u neprekinutom kontinuitetu traje do današnjih dana.
Prva faza u istoriji Valjeva je počela u drugoj polovini 14. veka, (1393. se ime Valjevo prvi put pominje u poznatoj istorijskog građi) kada, uz aktivno učešće Dubrovčana, Valjevo nastaje kao srednjevekovni gradski centar – trg. Ova faza je u kontinuitetu trajala manje od jednog veka, do 1458. godine, kada je, sa konačnim Turskim osvajanjem severne Srbije počela druga faza u postojanju Valjeva.
U drugoj fazi Valjevo je bilo kasaba u Otomanskoj, orjentalnoj, imperiji. Ova faza je u skoro neprekinutom kontinuitetu (sa kraćim prekidima tokom austrijske prevlasti krajem 17. i u prvoj polovini 18. stoleća), trajala tri i po veka, od 1458. do 1804. godine.
Treća faza je počela 20. marta 1804. godine. Sa tom fazom Valjevo postaje nova, srpska, varoš, u novovekovnoj, mladoj, Srpskoj državi. U neprekinutom kontinuitetu, uz dalji razvoj, ta faza traje do današnjih dana. Zato se 20. mart na prvom mestu mora posmatrati kao dan početka neprekinutog razvoja današnjeg Valjeva, a tek potom kao dan oslobođenja (dan slobode).
Dva veka proteklog (i nastavljenog) kontinuiteta predstavljaju više nego dovoljnu istorijsku distancu sa koje se sagledava kako značaj datuma početka razvoja današnjeg Valjeva, tako i činjenica da ovaj datum nije sporan ni sa kog stanovišta (državotvornog, nacionalonog, verskog, ideološkog, građanskog, etičkog…). Paralelno sa tim, u poređenju sa drugim srodnim događajima, iz drugih ratnih i ustaničkih sukoba, ovaj datum ima neuporedivo veći istorijski značaj s tim što u sebi nosi i simboličku snagu koju drugi datumi nemaju, a sam ne sadrži nikakve političke i ideološke hipoteke.
Tokom Velikog bečkog rata (kraj 17 veka), Valjevo je od Turaka preuzimano u više navrata, ali tada nije reč o oslobođenju budući da je su ga zauzimale habzburške vojne formacije, i ono se (kratkotrajno) našlo u okvirima Habzburške monarhije. Slične konstatacije se odnosi i za događaje iz austro-turskog rata 1718. godine, kao i za događanja tokom Kočine krajine (kraj 18. veka) kada su srpske ustaničke jedinice ušle u Valjevo, ali takođe u okviru rata koji je vođen za račun Austrije, s tim što je po osvajanju naselje opljačkano i odmah napušteno a da nije stvorena lokalna samoupravna vlast (i u vrlo kratkom roku se ponovo našlo u rukama turske imperije).
U Drugom srpskom ustanku 1815. godine Valjevo je takođe oslobođeno, ali Drugi ustanak je u okvirima naučnih istorijskih stanovišta element jedinstvenog istorijskog procesa nazvanog Srpska revolucija i koji je počeo sa Prvim srpskim ustankom, a lokalna vlast organizovana posle ovog događaja se zasnivala na praksi zasnovanoj posle oslobođenja u Prvom ustanku.
Valjevo je oslobođeno i u Prvom svetskom ratu, ali posle kratke okupacije (u odnosu na tursku dominaciju), nastavljen je kontinuirani proces razvoja započet oslobađanjem u Prvom ustanku. Isto se odnosi i za oslobođenje u Drugom svetskom ratu, s tim što ono, uz nimalo sporne činjenice proterivanja okupatora, nosi i ideološke konotacije koje su imale teške (u mnogim slučajevima i tragične) posledice po mnoge stanovnike Valjeva i Valjevskog kraja.
Paraleno sa direktnim značajem 20. marta vezanog za Valjevo ovaj datum predstavlja vezu sa značajem koji je Prvi srpski ustanak u celini imao za državotvornu istoriju našeg naroda i države u celini. Kao što je, sa oslobođenjem Valjeva u Prvom ustanku počela nova, do danas ne preprekinuta faza u razvoju grada, tako je Prvi srpski ustanak, posle viševekovne turske vlasti, postavio temelj novovekovne srpske države, čiji se kontinuitet proteže do današnjih dana (zbog čega Sretenje predstavlja dan državnosti Srbije). Istovremeno, sa tim procesom Srbija, sa njom i Valjevo, prestaje da bude deo orjentalnog miljea i pridružije se Evropi. Prvi srpski ustanak je u Evropi poznat kao početak procesa Srpske revolucija, čime se Srbija uključuje u lanac Evropskih revolucija, započetog sa Velikom francuskom revolucijom. Time je Srbija, borbom svoga naroda za oslobođenje od Turaka, koje je sa sobom nosilo i raskid sa orjentalnom feudalnom praksom i početak prihvatanja evropske građanske prakse, uvedena u građansku Evropu toga vremena.
U istorijskom procesu Srpske revolucije, za koji je 20. mart nadirektnije vezan, Valjevo i Valjevci su imali veoma zapaženo mesto prednjačeći, i imajući apsolutni primat, u mnogim događajima, iznoseći svoj zavičaj na one visine nacionalnog pijedestala koje mu, ni pre ni kasnije, nisu doneli drugi poznati i značajni istorijski događaji. Time je Valjevo postalo grad simbol Prvog srpskog ustanka i Srpske revolucije, iz koje je iznikla moderna Srbija.
dr Vladimir Krivošeje, valjevo.rs
Foto: D. Krunić
Vamedia