Izložba ”TAMO DALEKO 1918-2018” napravljena je u svrhu obeležavanja 100 godina od završetka Prvog svetskog rata.
Tema postavke nije rat – već čovek, ratnik, Srbin koji ga je izvojevao. Izabrana svedočenja, anegdote, zanimljivosti, govori, pesme, citati i fotografije, složene su u svojevrsni almanah ”Male novine” i obogaćene kolažem autentičnih scena iz Velikog rata.
Mnogi posetioci će se po prvi put upoznati sa podacima koji su u mnogo čemu jedinstveni i neobični. Cilj izložbe je da se, pre svega srpski narod, a zatim šira međunarodna javnost, ponovo upozna i zainteresuje za sudbinu slavnih srpskih predaka, da u ime njihove žrtve sačuva dostojanstveno sećanje na prikazane događaje.
Izložba ne pretenduje da bude akademsko i naučno štivo. Autori postavke su pažljivo odabrali sadržaje koji se istovremeno lako pamte i rado prepričavaju, oslanjajući se na hronologiju dešavanja i svedočanstva preživelih ratnika.
Izložba je bila postavljena i u Vašingtonu u sklopu svečanog obeležavanja 100 godina od podizanja zastave kraljevine Srbije na Beloj kući, a njeno dalje predstavljanje nastaviće se u narednom periodu širom regiona i sveta – gde god živi naš narod.
Ova izložba postavljena je svečano 15. septembra 2018. godine, na dan početka proboja Solunskog fronta, istovremeno u Herceg Novom, u Valjevu, na Floridi i u Ohaju, i tako počela obilazak svih srpskih i svetskih gradove u kome žive potomci slavnih ratnika i naših saveznika. Do sada je imala preko 60 postavki u našim konzulatima, pravoslavnim hramovima, vojnim i društvenim ustanovama.
U sredu, 11. novembra 2020. godine u organizaciji Kluba Ars Nova i grada Banja Luke i grada Valjeva, izložba će biti postavljena u Banskom dvoru u Banja Luci, Republici Srpskoj. Postavka je u sklopu svečanog obeležavanja godišnjice pobede Srpske vojske u Velikom ratu i u susret godišnjici oslobođenja Banja Luke 21. novembra 1918. godine. Nekoliko dana posle oslobođenja. 27. novembra Banjalučka regija proglašava direktno ujedinjenje sa kraljevinom Srbijom i biva njen integralni deo sve do proglašenja Kraljevine SHS i nestanka kraljevine Srbije sa političke mape sveta, 1. decembra 1918. godine.
Za razliku od naših predaka okupljenih u silovitom jurišu oko svog kralja Petra, proslavljenih vojskovođa i rasplamsale želje da se vrate u Otadžbinu svojim ognjištima i porodicama, nama je ostala neuporedivo lakša obaveza, koji je istina za mnoge težak posao, da ostanemo ono što su oni bili i da sa ponosom kažemo ”To su naši preci!”
U Banja Luci 11. novembra 2020, zajedno Krajišnici, Kolubarci, Crnogorci i Bokelji potvrđuju svoje kulturološko, istorijsko i duhovo jedinstvo, i slave najbolje među nama.
Izložba u Banja Luci je deo projekta koji realizuje Klub Ars Nova pod nazivom – Upoznajmo se, povežimo i sarađujmo, uz podršku Uprave za dijasporu.
1912-1918: GODINE PONOSA I SLAVE
U susret obležavanju velikog jubileja od završetka jednog od najkrvavijih sukoba u istoriji čovečanstva i uspostavljanja mira, uz blagoslove Episkopa Srpske pravoslavne crkve, Marinko Lugonja iz Valjeva, Marko Kentera iz Budve i Gojko Raičević iz Crmnice, pripremili su izložbu koja je pred vama, čuvajući sećanje na sudbinu i žrtvu naših slavnih predaka.
Izložena su izabrana svedočenja, anegdote, zanimljivosti, govori, pesme i citati, složeni u svojevrsni almanah ”Male novine” i obogaćeni kolažem autentičnih scena iz Velikog rata. Sadržaj dočarava duh Srba tog vremena, a nove generacije će se možda po prvi put upoznati sa podacima koji su u mnogo čemu jedinstveni i neobični. Neka njihova djela budu svetionik našem potomstvu.
Dr MILOŠ KOVIĆ: ”TAMO DALEKO 1914-1918”
Srpska sećanja na Prvi svetski rat nisu priče o besmislenoj ratnoj klanici u kojoj nesposobni generali troše živote bespomoćnih vojnika, kao što se to događalo na Zapadnom frontu. U slučaju Srba, ali i Rumuna, Čeha, Slovaka, Poljaka, Jermena, Arapa, Prvi svjetski rat nije bilo imperijalističko otimanje za kolonije, nego borba za oslobođenje i ujedinjenje.
U Prvom svetskom ratu Srbi su se borili za goli opstanak. Srpski vojnici nisu sa Austrougarima, Nemcima i Bugarima na Badnje veče delili čaj, kao što su to činili Britanci i Nemci na Zapadnom frontu. Na srpskom frontu okupatori su sistematski i planski ubijali civile. Umirali su od tifusa i kolere i držani u nepodnošljivim uslovima. Internirani su u koncentracione logore u kojima su masovno umirali. Ubijani su i ratni zarobljenici. Srpska stradanja u Prvom svetskom ratu bliska su, dakle, onome što su tada preživeli Jermeni, Asirci, Rusini i, posle rata, Grci. Srbi su, jedini u Evropi, podigli ustanak protiv okupatora (u Toplici, 1917. godine), posle čega su bili još surovije progonjeni i ubijani.
Od svih naroda koji su učestvovali u Prvom svetskom ratu, Srbi su, u odnosu na njihov ukupan broj, podneli najteže gubitke.
Srbija je izgubila više od 1.247.000 ljudi, od čega su oko 845.000 činili civili, a 402.000 vojnici. To je iznosilo 43% od ukupnog broja stanovništva Srbije. Crna Gora je izgubila četvrtinu svojih stanovnika, oko 63.000 ljudi. Bosna i Hercegovina izgubila je 19% stanovnika, oko 360.000, od čega su ubedljivu većinu činili Srbi. U ovaj broj, međutim, nisu uračunati Srbi iz Srema, Banata, Bačke, Baranje, Hrvatske, Slavonije, Dalmacije, kao ni oni koji su iz SAD i Kanade stigli da se, kao dobrovoljci, bore u redovima srpske vojske.
Učešće Srba u Prvom svetskom ratu nije samo istorija stradanja. To je, pre svega, priča o junaštvu i velikim ratnim pobedama, počevši od bitaka na Ceru i Kolubari (1914), o srčanom otporu i odbijanju predaje, golgotskom povlačenju preko Albanije, oporavku i Vaskrsu na Krfu (1915-1916). Srpski proboj Solunskog fronta (1918), uz pomoć Francuza, i posledično izbacivanje iz rata Bugarske, Turske i Austrougarske, po mnogim mišljenjima, odlučilo je sudbinu Prvog svjetskog rata.
Žrtva predaka ima smisla samo onda kada je potomci pamte. Tu gde počinje zaborav, prestaje smisao. Zato o tome da li su borba i stradanja Srba u Prvom svjetskom ratu bili uzaludni, odlučujemo mi, njihovi potomci, u današnjem vremenu. Zato čuvajmo veru i zavete svojih junačkih i mučeničkih predaka.
Dr Miloš Ković, vanredni profesor,
Filozofski fakultet, Univerzitet u Beogradu
ZANIMLjIVOSTI
NATALIJINA RAMONDA
Izdržljivost, hrabrost i sposobnost da u teškim vremenima, kada već izgleda da je uništena, srpska država ustane, prepoznate su u čudesnom cvetu – Natalijinoj ramondi. Ova biljka sa veoma retkim moćima, neobičnim staništima na kojima raste i imenom koje je dobila po kraljici Nataliji Obrenović, postala je amblem Dana primirja u Prvom svjetskom ratu.
Sa veličanstvenim pobedama na Kolubari i Ceru, Albanske golgote i probojem Solunskog fronta, srpska vojska se našla na pijemontu slave država pobjednica. Kao feniks izdigla se iz pepela koji je Veliki rat ostavio za sobom.
Ta magična sposobnost povratka u život zajednička je osobina srpske države i Natalijine ramonde. Lepotom svojih ljubičastih listova i mogućnošću da se uz pomoć samo par kapljica vode vrati u život, Natalijina ramonda nikoga ne ostavlja ravnodušnim. Ovaj čudesni cvet raste na Kajmakčalanu, poprištu slavne bitke u Velikom ratu, Kapiji slobode naših besmrtnih pukova.
REKLI SU O SRBIMA
”Kada se bude pisala istorija ovog rata, njen najslavniji odjeljak nosiće naziv SRBIJA.” – 1918, Robert Lensing, ministar spoljnih poslova SAD
”Srbija – to je jedna od najljepših i najhrabrijih stranica istorije
čovječanstva. Srbija – to je potpuno junaštvo!” – 1919, Admiral Aleksandar Kolčak, Vrhovni Glavar Ruske Bele armije
”Borili smo se protiv junaka iz bajke…” – General Franc Konrad fon Hecendorf, načelnik generalštaba Austrougarske vojske
DA LI STE VEĆ ČULI?
Cerska bitka je prva saveznička pobjeda u Velikom ratu.
Srpski vojnik je prvi oborio vojni avion u istoriji i to brdskim topom.
Toplički ustanak je jedini ustanak na okupiranim teritorijama u vrijeme Velikog rata.